Vrijheid als recht, en als plicht

Vandaag vieren we onze bevrijding, onze herwonnen vrijheid in 1945, 78 jaar geleden. Maar vrijheid is en blijft een heel actueel begrip. Niet alleen voor al die mensen die wereldwijd ook nu te maken hebben met oorlog en bezetting, maar ook voor ons. Bijvoorbeeld als het gaat om vrijheid van meningsuiting, vrijheid om te doen en laten wat je wil. In discussies hierover wordt vrijwel altijd een tegenstelling naar voren gebracht: vrijheid tegenover regelgeving of vrijheid tegenover verplichtingen. In woordenboeken zie je het woord vrijheid vaak uitgelegd met behulp van tegenovergestelde begrippen als ‘gebondenheid’ en ‘slavernij’. Maar wat is vrijheid eigenlijk in de dagelijkse praktijk van ons samenleven?

Iedereen heeft in zijn dagelijks leven te maken met anderen. Als je iets doet (of niet doet) heeft dat vrijwel altijd kleinere of grotere gevolgen voor anderen. Dat betekent dat je op het moment dat je overweegt iets te gaan doen, je de belangen van die anderen moet meewegen, net zoals je dat van anderen verwacht op het moment dat zij iets overwegen te doen dat jou raakt. Dat is een simpele redenering die een heel ander beeld geeft van het begrip vrijheid. Vrijheid betekent niet dat je de mogelijkheid hebt om te doen en laten wat je wil. Vrijheid betekent dat je de mogelijkheid hebt om iets te doen of zeggen binnen de grenzen van de verantwoordelijkheid die je hebt jegens anderen. 

Vrijheid is dus eigenlijk een heel paradoxaal begrip: vrijheid kan alleen maar bestaan binnen een verzameling verantwoordelijkheden die die vrijheid beperken. Vrijheid, kortom, is tegelijkertijd een recht én een plicht: Je hebt recht op ruimte om je eigen verantwoordelijkheid te nemen, en je hebt de plicht in die ruimte verantwoorde keuzes te maken. Nu klinkt het woord plicht misschien een beetje ‘zwaar’, maar er is feitelijk geen mooiere plicht dan deze. De vrijheid hebben om verantwoordelijkheid te dragen, voor je kinderen, naasten en geliefden, in je werk, voor je omgeving, voor het milieu, enzovoort, is immers precies datgene wat zin geeft aan je leven, en waar je, hoe zwaar het soms ook mag zijn, een gelukkig mens van wordt. Laten we vandaag vooral die vrijheid vieren.

Pierre Winkler