Podcast Tierelier: Zeedorpenlandschap

De Zandvoortse Zuidduinen zijn onderdeel van het Zeedorpenlandschap. Om te onderzoeken welke planten vandaag de dag in deze duinen voorkomen, zijn natuurgids Eric van Bakel en Ronald Cassee, beiden van IVN Zuid-Kennemerland, samen met boswachter Gerard Scholten van de Amsterdamse Waterleidingduinen een avond op stap gegaan in de Zuidduinen. Het verhaal is te beluisteren in Tierelier, de natuurpodcast van Zuid-Kennemerland.

Tierelier is een podcast over de natuur in en rond Zandvoort en omgeving. De afleveringen zijn o.a. te vinden op Spotify, maar ook via de websites van IVN Zuid-Kennemerland, de Zandvoortpodcast en het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Tierelier publiceert maandelijks een Zandvoorts onderwerp.

Zandvoort – Zuidduinen – Zeedorpenlandschap

Zo’n duizend jaar geleden ontstond Zandvoort als een kleine nederzetting direct aan de Hollandse kust. De kleine lage huisjes lagen vlak bij het strand verscholen in de duinen. Twee doorgangen ofwel ‘voordes’ (Zandvoort dankt hieraan zijn naam) maakten het mogelijk om zonder problemen met boten, paarden en andere hulpmiddelen op het strand te komen. Het vissen op zowel platvis als rondvis met platbodems (eerst pinken, veel later de beroemde bomschuiten) op de Noordzee was Zandvoorts belangrijkste bron van inkomsten.

Naast de vishandel, waren voor Zandvoort een aantal andere activiteiten van levensbelang. Eén van de belangrijkste daarvan waren de vele akkertjes rond het dorp. Vanaf de middeleeuwen tot op de dag van vandaag hebben de Zandvoorters met hun duinakkertjes grote invloed gehad op het landschap rond het dorp. Het landschap wat daardoor is ontstaan, wordt tegenwoordig zeedorpenlandschap genoemd.

Zeedorpenlandschap is zeldzaam: het komt alleen voor bij een paar oude kustdorpen zoals o.a. Egmond, Zandvoort en Katwijk. De oorspronkelijke akkertjes zagen er anders uit dan nu: omdat eeuwen geleden de grondwaterstand in de duinen door de afwezigheid van drinkwaterwinning veel hoger was, volstond het om de grond slechts af te plaggen en het aldus ontstane zandakkertje te bemesten. Zodra het oude akkertje uitgeput raakte, werd gewoonweg een paar meter verderop een nieuw akkertje aangelegd. Met de komst van de waterwinning en het daardoor zakkende grondwaterpeil, werden akkers in latere tijden uitgegraven in de duinen. Van dit soort akkertjes zijn nog steeds veel sporen zichtbaar. We treffen ze nog rond Zandvoort in de Noordduinen, Wurmenveld, het oude Kostverlorenpark en de Zuidduinen.

Kenmerkend voor deze akkertjes is de bijzondere bemesting die tot en met de 19^e eeuw heeft plaatsgevonden: zo’n beetje alles waaraan de Zandvoorters konden komen, werd in de grond gewerkt. Mest van varkens (in de laatste periode vaak afkomstig van Zandvoorts houten stallendorpje “de ENTOS”), poepemmers van de bewoners zelf, visafval, zeesterren van het strand en allerlei andere zaken die tot nut waren voor bemesting.

Naast het verbouwen van groenten voor eigen gebruik, ontwikkelde zich met name in de 19^e eeuw Zandvoorts beroemde aardappelteelt, waarbij de Zandvoortse duinkraal, een klein maar subliem zandaardappeltje, zelfs in grote hoeveelheden door ons koningshuis werd afgenomen. Hoewel de echte duinkraal tot het verleden behoort, zijn er nog steeds een paar aardappelakkertjes als zodanig in gebruik. Door de eeuwenlange bemesting kenmerken de zeedorpenduinen rond Zandvoort zich door hun werkelijk unieke flora: zeldzame- en zeer karakteristieke plantensoorten die (bijna) nergens anders voorkomen. Ook de ‘littekens’ van het landschap met de akkertjes is zeer karakteristiek.